Sta je anoreksija? Smrtonosni poremećaj!

Sta je anoreksija?

Ako se pitate sta je anoreksija, u jednom najširem smislu se anoreksija može opisati kao kompleksni, ozbiljni i opasni poremećaj ishrane.

Naime, unošenje dovoljno kalorija, odnosno hrane vitalna je stvar za održavanje i pospešivanje kvaliteta života. Zdrav odnos prema hrani znači jesti izbalansirano, umereno, vodeći, naravno, računa o sopstvenoj težini i kilogramima. Ali, anoreksicni ljudi se razlikuju od ostalih upravo po tome – što nemaju nimalo zdrav i harmoničan odnos, niti prema hrani, niti prema svom telu.

Procenuje se da oko 9 odsto ljudi na svetu pati od anoreksije. Anoreksija bolest je iscrpljujuća i za telo i za mozak. Kada osoba boluje od anoreksije, ona se oseća i fizički, ali i psihički iznureno i umorno. Ali, uz odgovarajući tretman, osoba se može u celosti oporaviti od anoreksija.

No, vratimo se pitanju sta je anoreksija. Anoreksija bolest ili anoreksija nervoza je ozbiljan poremećaj ishrane i mentalni poremečaj koji se karakteriše velikim gubitkom telesne težine, uz posedovanje određenih strahova.

Osoba sa anoreksijom ima intenzivan strah od dobitka telesnih kilograma, kao i poremećenu sliku ili predstavu o svom telu. Drugim rečima, anoreksicni ljudi su opsednuti time da imaju višak kilograma i masnih naslaga, misleći da su isuvše krupni ili teški, čak i kada su isuviše mršavi.

Dakle, anoreksija je takav poremećaj koji osobi remeti vlastitu percepciju telesnog izgleda. Anoreksicni ljudi streme ka nekom svom zamišljenom idealu telesne lepote, ali ga (u svojoj glavi) nikada ne postižu. Način na koji osoba posmatra sopstveno telo nikada nije objektivan.

Zbog straha od dobijanja telesnih kilograma, anoreksicni ljudi mogu imati zaista restriktivan režim ishrane, ali i vežbati i trenirati isuviše mnogo. Ograničenje unosa kalorija, uz prekomerno vežbanje, može dovesti do značajnog gubitka težine u kratkom vremenskom periodu.

Anoreksija i anoreksija nervoza – Postoji li razlika?

U dosadašnjem tekstu upotrebljavali smo izraz “anoreksija”, misleći na poremećaj koji se u medicini naziva “anoreksija nervoza”. Dakle, anoreksija nervoza je klinički termin za pojam anoreksije koji se upotrebljava u svakodnevnom govoru.

Dakle, iako se “anoreksija” i “anoreksija nervoza” često koriste kao sinonimi, postoje razlike između ova dva pojma. Možda ste sada zbunjeni ovim, pa ćemo vam podrobnije i preciznije objasniti. Anoreksija u širem smislu predstavlja simptom jednog većeg zdravstvenog problema. S druge strane, anoreksija nervoza je uži pojam koji obuhvata ono što smo opisivali – poremećaj ishrane.

1) Anoreksija u širem smislu

Anoreksija u širem smislu se odnosi na gubitak ili nedostatak apetita, odnosno nezainteresovanost osobe za hranu. U tom smislu, anoreksija i anoreksija nervoza (anoreksija u užem smislu) gotovo da nisu ni povezani, jer anoreksija nervoza se karakteriše preokupiranošću osobe telesnom težinom i ličnom percepcijom fizičkog izgleda.

Primeri anoreksije koji NE uključuju anoreksiju nervozu su:

• Gubitak apetita usled prehlade, gripa, ili nekog drugog virusa;
• Gubitak apetita kao simptom depresije;
• Anoreksija koja je povezana sa postoperativnim umorom, odnosno gubitak apetita kod ljudi koji se oporavljaju od velikih operacija;
• Gubitak apetita ili interesovanja za hranu kada se osoba bori sa rakom.

Takođe je moguće da se anoreksija manifestuje kao simptom drugih poremećaja u ishrani, uključujući izbegavajući i restriktivni poremećaj unosa hrane (ARFID) [1], i neke vrste bulimije nervoze.

2) Sta je anoreksija u užem smislu – Anoreksija nervoza

Gubitak apetita ili nezainteresovanost za hranu može biti jedan od simptoma anoreksije u užem smislu. Ali, anoreksija nervoza je, kao što smo istakli, poremećaj ishrane i kao takav, uključuje brojne druge fiziološke i psihičke aspekte kao što su:

• Intenzivan strah od dobijanja telesnih kilograma;
• Poremećena, distorzična percepcija o telu (anoreksicni ljudi misle da su krupniji nego što izgledaju);
• Druge navike u ishrani ili tipovi ponašanja koji mogu sprečiti ili remetiti dobijanje na težini, uključujući prekomerno vežbanje, samoinicijativno povraćanje i zloupotrebu laksativa‍;
• Značajno mala telesna težina,

S druge strane, gubitak apetita (anoreksija u širem smislu) ne mora nužno da bude odlika anoreksije nervoze. Tačnije. neko sa anoreksijom nervozom može zaista da oseća glad i da ima apetit, ali nastavlja da ograničava unos hrane zbog drugih aspekata svog poremećaja.

Anoreksija nervoza ili anoreksija bolest je takav poremećaj da predstava osobe o telu može imati veliki uticaj na to kako se ona oseća. Ekstremni gubitak težine može drastično promeniti način na koji osoba razmišlja i kako njen mozak funkcioniše.

Sta je anoreksija i koji su anoreksija uzroci?

Videli smo sta je anoreksija i kako se anoreksija i anoreksija nervoza razlikuju. Ali, koji su anoreksija uzroci? Radi pojednostavljivanja stvari i boljeg tumačenja ovog bloga, u daljem tekstu koristićemo termine “anoreksija bolest” ili samo “anoreksija” koji se odnose na mentalni poremećaj koji smo opisali kao anoreksija nervoza.

Postavlja se, dakle, pitanje – u čemu se ogledaju anoreksija uzroci? Šta je to zbog čega jedna osoba ima ovaj poremećaj, a druga ne? Šta uzrokuje anoreksiju?

Za sada, uzroci anoreksije nisu do kraja razjašnjeni, odnosno nije ustanovljen jedan jedini uzrok ovog poremećaja. Međutim, postoje određeni faktori koji mogu povećati rizik od anoreksije. Tu govorimo o:

• Genetskim faktorima. Nije neuobičajeno da osoba oboli od anoreksije ako član njene porodice već ima ili je imao ovaj poremećaj. Osim toga, anoreksija bolest se može javiti kod osobe koja ima srodnika sa određenim zdravstvenim problemima, kao što su neki fizički zdravstveni problem, depresija, alkoholizam, zloupotreba supstanci, nemogućnost regulisanja i kontrolisanja telesne težine…
• Kulturološkim i društvenim faktorima. Anoreksicni ljudi mogu biti zavedeni idealom telesne lepote i izgleda koji se propagira u medijima i na društvenim mrežama. U tom smislu, osoba može biti opsednuta time da izgleda “što je vitkije moguće”, ako oseća pritisak od društva ili joj je priroda posla takva (baletani i balerine, manekenke i modeli, sportisti, bodibilderi, džokeji…).
• Faktorima okruženja. Tu pre svega mislimo na pubertet, naročito ako je osoba u ovom periodu ismevana ili kritikovana zbog fizičkog izgleda ili težine. Ponekad i stresni životni momenti, kao i problemi u vezi, mogu doprineti tome da osoba postane anoreksična.

Ostali faktori koji utiču na anoreksiju

Za neke ljude, anoreksija je način kontrole životne oblasti za koji osoba oseća da je van njegove/njene kontrole. Percepcija anoreksične osobe o sopstvenom telu može definisati ceo njen osećaj vlastite važnosti.

Psihološki faktori, kao što su anksioznost, nizak nivo samopouzdanja, određene opsesivne crte ličnosti, kao što je perfekcionizam, takođe mogu igrati ulogu u razvoju anoreksije. Sem toga, ako je osoba bila emotivno, fizički ili seksualno zlostavljana, i to može doprineti nastanku anoreksije.

Koga anoreksija bolest najčešće pogađa?

Sada kada znamo odgovor na pitanje sta je anoreksija, potrebno je znati i ko najčešće pati od ovog poremećaja. Kao što smo na početku istakli, procenjuje se da oko 9 odsto ljudi na planetarnom nivou pati od ovog poremećaja. Međutim, treba naglasiti i to da je anoreksija bolest jedan od poremećaja novog doba i da je zastupljeniji u razvijenim državama, sa velikom dostupnošću hrane.

Napadno i agresivno promovisanje vitkosti, mršavosti, zategnutosti tela na internetu i društvenim mrežama takođe utiču na to da osoba postane podložna anoreksiji. Istraživanja su pokazala da se u poslednjih nekoliko godina povećala incidenca, odnosno stopa anoreksije kod osoba mlađih od 15 godina!

Zabrinjavajući je i podatak da od 100 osoba, uzrasta od 13 do 18 godina, makar jedna osoba ispoljava simptome anoreksije u određenom intenzitetu. Žene su podložnije anoreksiji u odnosu na muškarce. Tačnije, žene imaju čak 10 puta veći rizik da postanu anoreksične u poređenju sa muškarcima.

To može biti zato što mnogi muškarci ne pokazuju tako očigledne simptome anoreksije. Međutim, u poslednjim godinama, broj muškaraca sa dijagnozom anoreksije počeo je da se povećava. Anoreksija bolest obično počinje u adolescentskom periodu, pri čemu  4 od 10 slučajeva anoreksije ima između 15 i 19 godina.

Istraživanja [2] su pokazala da stope prevalencije anoreksije tokom života mogu biti do 4 odsto među ženama i 0, 3 odsto među muškarcima.

Sta je anoreksija i koji su simptomi ovog poremećaja?

Ako se pitate sta je anoreksija, onda moramo da vidimo i na koji način se ispoljava ovaj poremećaj ishrane, odnosno koji su simptomi anoreksije. Naime, jedan od prvih indikatora koji može ukazivati na ranu fazu anoreksije je izbegavanje visokokalorične hrane bogate šećerima i mastima (hrana koja goji).

Anoreksicni ljudi imaju tendenciju, odnosno sklonost da drže veoma restriktivne i rigorozne dijete. Osim rigorozne dijete, anoreksicni ljudi često prekomerno treniraju. Svima je na prvi pogled jasno da je osoba koja pati od anoreksije isuviše mršava. Međutim, zbog poremećene percepcije o sopstvenom izgledu, anoreksicni ljudi će pričati upravo suprotno – kako nisu mršavi, odnosno kako imaju višak kilograma.

Kako anoreksija bolest napreduje, i simptomi ovog poremećaja postaju sve uočljiviji. Neki od najvidljivijih i najprepoznatljivijih simptoma anoreksije su:

• Veliki gubitak telesne težine;
• Nagli gubitak kilograma;
• Dramatične fluktuacije u telesnoj težini;
• Kontrolisanje i ograničavanje unosa hrane;
• Opsednutost hranom i telesnom težinom

Ali, ako i dalje postavljamo pitanje sta je anoreksija na osnovu navedenih simptoma, onda treba istaći i to da mršavost nije jedini simptom anoreksije. Postoje i drugi fizički, psihološki i bihejvioralni simptomi anoreksije.

1) Fizički simptomi anoreksije

• Nesvestica ili vrtoglavica;
• Osećaj hladnoće čak i kada je toplo vreme;
• Nadimanje, zatvor ili razvoj netolerancije na hranu;
• Osećaj umora i loš kvalitet sna (nesanica);
• Niski nivoi energije;
• Anoreksicni ljudi izgledaju bledo, bledoliko, anemično, sa upalim očima;
• Anoreksicne devojke često prijavljuju i izostanak menstrualnih ciklusa (amenoreja);
• Smanjen libido (seksualni nagon) kod muškaraca.

2) Psihološki simptomi anoreksije

• Opsednustost ishranom, hranom, oblikom tela i težinom;
• Osoba je izuzetno nezadovoljna svojim imidžom o telu, i ima iracionalne ideje o telu i težini;
• Anksioznost, razdražljivost i tajnovitost prilikom uzimanja obroka;
• Strah od dobijanja na težini;
• Depresija;
• Poteškoće sa razmišljanjem, fokusom i koncentracijom;
• Anoreksicni ljudi imaju vrlo rigidne misli o hrani;
• Nizak nivo samopoštovanja i perfekcionizam.

3) Bihejvioralni simptomi anoreksije

• Anoreksicni ljudi imaju veoma restriktivnee i intenzivne dijete (izbegavaju hranu, broje kalorije);
• Anoreksicni ljudi namerno zloupotrebljavaju laksative, sredstva za suzbijanje apetita, klistire i diuretike;
• Opsesivno ponašanje oko telesne težine ili oblika tela (konstantno merenje težine na vagi, “štipanje” struka ili zglobova);
• Opsesivno prejedanje;
• Izbegavanje obedovanja sa drugim ljudima i tajnovitost u vezi sa hranom;
• Anoreksicni ljudi se često izoluju u želji da budu sami;
• Prekomerno vežbanje i treniranje;
• Opsesivni rituali oko hrane;
• Preokupiranost kuvanjem, receptima i ishranom;
• Samopovređivanje, zloupotreba supstanci ili čak pokušaji samoubistva.

Sta je anoreksija i koje su vrste/tipovi anoreksije?

Kada govorimo o tome sta je anoreksija, treba imati u vidu da postoji nekoliko vrsta ovog poremećaja. Tačnije, anoreksija nervoza, odnosno anoreksija bolest se tipično deli na dve kategorije: restriktivni tip anoreksije i prejedanje/pražnjenje tip anoreksije.

S druge strane, postoji i treći tip, odnosno vrsta anoreksije nervoze, a to je atipična anoreksija nervoza.

1) Anoreksija bolest i restriktivni tip anoreksije

Anoreksicni ljudi sa restriktivnim tipom anoreksije ograničavaju količinu i vrstu hrane koju jedu. Ovo može uključivati:

• Brojanje kalorija;
• Preskakanje obroka;
• Ograničavanje ili izbegavanje određenih grupa hrane (kao što su ugljeni hidrati);
• Pridržavanje opsesivnih i iracionalnih pravila, kao što je konzumiranje isključivo hrane određene boje.

Ovakvo ponašanje može biti praćeno prekomernim vežbanjem.

2) Prejedanje/praženjenje tip anoreksije

Anoreksicni ljudi sa ovim tipom anoreksije imaju stroga ograničenja, odnosno restrikcije hrane koju jedu, ali uz to, imaju i čest običaj pražnjenja/pročišćavanja. Takvo ponašanje uključuje povraćanje, zloupotrebu laksativa, diuretika ili klistira.

Neki ljudi takođe mogu preterano da jedu, odnosno da se prejedaju i da uzimaju veliku količinu hrane, osećajući se u potpunosti van kontrole.

3) Atipična anoreksija nervoza

Atipična anoreksija nervoza je vrsta poremećaja u ishrani koji se naziva Ostali specifični poremećaji hranjenja ili poremećaja u ishrani (OSFED). [3] U osnovi, atipična anoreksija obuhvata sva ponašanja i simptome do sada opisane anoreksije, ali je indeks telesne mase osobe (BMI) normalan ili veći.

Posledice anoreksije mogu biti kobne po život!

Kada kažemo da posledice anoreksije mogu biti smrtonosne, to je zaista i istina, budući da anoreksija bolest uistinu može život osobe dovesti u opasnost. Videli smo da se anoreksija karakteriše izbegavanjem ili vrlo restriktivnim unosom hrane.

Ovakvo ponašanje može neposredno ugroziti rad unutrašnjih organa i sistema organa, a tu, između ostalih, spadaju srce, mozak, bubrezi, gastrointenstinalni trakt, nervni, endokrini, reproduktivni sistem i drugo.

Preskakanje obroka, odbijanje osobe da jede u blizini drugih ili izbegavanje društvenih situacija koje uključuju hranu su uobičajeni pokazatelji da je prisutna anoreksija. Ako se pitate šta anoreksija i koje su posledice anoreksije, interesantno je da društvena izolacija i osamljivanje često prate ovo stanje. Uz sve to, osoba ima i određene poremećaje raspoloženja koji se nalaze u direktnoj vezi i korelaciji sa restrikcijama u ishrani i dramatičnim dijetama.

Dakle, kada su u pitanju posledice anoreksije, neuhranjenost može značajno uticati na raspoloženje, ponašanje i razmišljanje. Loša pažnja, problemi sa učenjem, pamćenjem, vizuelnom percepcijom, fokusom, radnom memorijom povezani su sa niskim nivoom određenih vitamina, hranljivih materija i drugih bitnih nutrienata u ishrani, pokazala su istraživanja [4].

Strukturne promene koje anoreksija nervoza može da izazove u mozgu takođe mogu doprineti ovim simptomima poremećaja u ishrani. Utvrđeno je [5] da skupljanje sive mase, usled neuhranjenosti, prvenstveno utiče na područja mozga koja su ključna za regulaciju emocija, kontrolu impulsa, pažnju, samoregulaciju i društvene interakcije.

Ali, sve posledice anoreksije mogu se podeliti na fizičke i mentalne.

1) Fizičke posledice anoreksije

• Konstipacija, hronični zatvor, neredovna stolica;
• Bolovi u stomaku;
• Vrtoglavica, glavobolja i nesvestica;
• Opšta mišićna slabost;
• Loša cirkulacija koja dovodi do stalnog osećanja hladnoće, čak i kada je toplo vreme napolju (hipotermija);
• Suva, ispucala i žuta koža;
• Opadanje kose;
• Atrofija i oštećenje mozga, zajedno sa smanjenjem sive moždane mase, što dovodi do gubitka pamćenja, loših radnih učinaka, problema sa fokusom i kognitivinim sposobnostima, napada i slično.
• Loši nokti;
• Anemija, odnosno malokrvnost;
• Hipotenzija, odnosno nizak krvni pritisak;
• Lupanje srca ili usporeni srčani rad;
• Nadimanje;
• Lanugo dlake širom tela (fine, mekane i najčešće nepigmentirane, paperjaste dlake);
• Hipoglikemija (izuzetno nizak nivo šećera u krvi);
• Poremećeni menstrualni ciklusi kod žena, ili izostanak menstruacije uopšte;
• Smanjen seksualni nagon kod muškaraca;
• Osteoporoza (gubitak gustine kostiju) i osteopenija (gubitak kalcijuma iz kostiju);
• Kardiovaskularni problemi (smanjenje veličine srca, slabljenje funkcije srca, zidovi srca postaju tanji i slabiji, što može dovesti do prestanka rada srca i smrti).
• Neplodnost;

Svakako, anoreksija nervoza može biti fatalna. Anoreksija bolest ima izuzetno visoku stopu smrtnosti u poređenju sa drugim mentalnim poremećajima. Anoreksicni ljudi nalaze se  u opasnosti da umru od medicinskih komplikacija povezanih sa izgladnjivanjem. Samoubistvo je drugi vodeći uzrok smrti za osobe sa dijagnozom anoreksije nervoze.

2) Mentalne/psihičke posledice anoreksije

Anoreksija jeste složeni poremećaj ishrane, ali prvenstveno predstavlja mentalni poremećaj. U tom smislu, anoreksija nervoza ima i određene mentalne, odnosno psihičke posledice. Ove posledice anoreksije se takođe nalaze u direktnoj vezi sa neuhranjenošću i restriktivnim režimima ishrane.

Između ostalih, psihičke posledice anoreksije uključuju:

• Promene raspoloženja;
• Povećana razdražljivost i loše raspoloženje;
• Problemi sa spavanjem, uglavnom nesanica i rano jutarnje buđenje;
• Anksioznost;
• Nedostatak interesovanja za druženje, osamljivanje i društvena izolacija;
• Izolovanje i povlačenje od porodice i prijatelja;
• Promene u navikama u ishrani i vežbanju;
• Nagli gubitak težine;
• Stalni komentari i priče o dijeti, gubitku težine i „sagorevanju“ kalorija;
• Mentalna konfuzija, problemi sa pamćenjem, trome i usporene misli.
• Depresivno raspoloženje.

Anoreksija i bulimija – Sličnosti i razlike

Videli smo sta je anoreksija, ali se često dešava u stvarnosti i kolokvijalnom razgovoru da ljudi ovaj poremećaj poistovećuju ili mešaju sa bulimijom. Naime, anoreksija i bulimija spadaju u ozbiljne poremećaje ishrane koji utiču na mentalno, fizičko i emocionalno zdravlje osobe.

I anoreksija i bulimiija su stanja u čiji centar se stavlja gubitak ili kontrolisanje telesne težine, koja se održava negativnom percepcijom o telu, lošim odnosom prema hrani. Takođe, anoreksija i bulimija imaju i nekoliko zajedničkih mentalnih i fizičkih posledica.  

Ipak, anoreksija i bulimija su dva različita stanja, zato ćemo u daljem delu teksta navesti neke osnovne sličnosti i razlike.

Saznajte ovde koji su BULIMIJA SIMPTOMI i kako prepoznati bulimičara.

1) Anoreksija i bulimija – Sličnosti

Pre nego što pogledamo koje su razlike između ova dva stanja, najbolje je staviti anoreksiju i bulimiju “za isti sto”, i sagledati im sličnosti. Naime, anoreksija i bulimija dele mnogo zajedničkih simptoma. Takođe, kombinacija bioloških, psiholoških i društvenih faktora doprinosi razvoju oba poremećaja u ishrani.

Simptomi koji su slični, odnosno identični, kada su u pitanju anoreksija i bulimija:

• Negativna, izolbličena percepcija o telu;
• Ekstremna preokupacija hranom, ishranom, jedenjem i načinu ishrane;
• Intenzivan strah od dobijanja na težini;
• Osećaj sopstvene vrednosti u velikoj meri vezan je za težinu i izgled;
• Socijalna izolacija ili povlačenje iz društva;
• Izbegavanje događaja ili društvenih situacija koje uključuju hranu;
• Česte fluktuacije i promene raspoloženja;
• Problemi sa koncentracijom;
• Vrtoglavica;
• Gastrointestinalni problemi;
• Problemi sa spavanjem (nesanica).

Anoreksija i bulimija takođe dele mnoge zajedničke faktore rizika, uključujući:

• Genetski faktori, porodična istorija ili bliski rođak sa poremećajem u ishrani;
• Određeni mentalni poremećaji koji se istovremeno javljaju, kao što su anksioznost i depresija;
• Opsesivno-kompulzivne, perfekcionističke osobine ličnosti.

Anoreksija i bulimija se moraju shvatiti ozbiljno i mogu imati veoma štetan uticaj na mentalno i fizičko zdravlje osobe, naročito kako ovi poremećaji napreduju vremenom. Ali, kao i kod svih poremećaja u ishrani, osoba koja sse bori sa anoreksijom i/ili bulimijom može imati poteškoća da prizna da ima problem i da se odupre traženju pomoći.

2) Anoreksija i bulimija – Razlike

Kada su anoreksija i bulimija u pitanju, najveća razlika između ova dva poremećaja vezana je za ponašanje u vezi sa hranom i ishranom koje se manifestuje u svakom od ova dva poremećaja.

Anoreksija se smatra restriktivnim poremećajem u ishrani, koji uključuje ozbiljno ograničenje unosa hrane, i to je primarni simptom ovog poremećaja. S druge strane, bulimija je poremećaj koji uključuje cikluse prejedanja i pražnjenja. Osoba koja boluje od bulimije prolazi kroz epizode u kojima jede velike količine hrane, prejeda se, a zatim koristi metode u pokušaju da pročisti hranu koju je konzumirala tokom prejedanja.

Kod prejedanja, osoba nema osećaj da kontroliše količinu hrane koju unosi. Osoba koja boluje od bulimije jede i kada nije gladna, i kada se najela.

Pražnjenje može biti u vidu:

• Samoindukovano povraćanje;
• Prekomerno vežbanje;
• Post i gladovanje;
• Uzimanje laksativa;
• Zloupotreba diuretika ili klistira.

Međutim, već smo spomenuli da postoji tip anoreksije prejedanje/pražnjenje. Na površini, ovo stanje može izgledati kao bulimija, zbog simptoma prejedanja i pražnjenja. Ali, kod ovog tipa anoreksije, primarni simptom je i dalje ograničenje, odnosno restrikcija u unosu hrane, pri čemu se prejedanje i pražnjenje koriste samo kao naknadni neprilagođeni mehanizmi suočavanja.

Nijanse između ovog tipa anoreksije i bulimije mogu biti zbunjujuće, ali poznavanje razlike je ključno kada je u pitanju lečenje poremećaja ishrane. Uopšteno govoreći, anoreksija nervoza je fatalniji poremećaj i nalazi se na drugom mestu, nakon opijatske zavisnosti, kao najsmrtonosnije stanje mentalnog zdravlja.

Kako se ponašaju anoreksicni ljudi?

Anoreksicni ljudi imaju antagonistički odnos prema hrani. Jedna od pokretačkih snaga anoreksije je intenzivan strah od dobijanja na težini, a anoreksicni ljudi ozbiljno ograničavaju unos hrane. Oni sebe izgladnjuju kako bi izbegli dobijanje kilograma.

Anoreksicni ljudi odbijaju da jedu određenu hranu ili čak celu grupaciju namirnica (svaku namirnicu koja sadrži ugljene hidrate ili šećere, na primer). Umesto toga, oni jedu samo niskokaloričnu hranu, poput celera ili šargarepe. Isto tako, anoreksicni ljudi mogu imati i određene rituale u vezi sa hranom, kao što je prekomerno žvakanje, guranje hrane po tanjiru, sečenje svega na manje komade.

Oni mogu stalno brojati kalorije, vagati hranu, proveravati više puta etikete o energetskoj i kalorijskoj vrednosti određenih namirnica. Anoreksicni ljudi, iako jedu malo, mogu biti opsednuti hranom. Recimo, oni mogu često pričati o hrani, iako neretko ti razgovori imaju negativnu konotaciju (“ne mogu da verujem da ljudi jedu pice kada je to loše za njih”).

Tajnovito ponašanje, smišljanje izgovora, prekomerno treniranje, nisko samopoštovanje…

Anoreksicni ljudi se mnogo trude da sakriju svoje ponašanje od drugih, usled čega smišljaju izgovore zašto ne jedu. Ti izgovori mogu biti “nisam gladan”, “muka mi je”, “na dijeti sam”, “nisam tolerantan/na na tu i tu hranu”, itd.

Isto tako, anoreksicni ljudi veoma često pričaju o tome kako treba da smršaju, a već na prvi pogled izgledaju neuhranjeno i mršavo. Uzrok tome je iskrivljena i pogrešna lična percepcija o sopstvenom fizičkom izgledu. Često se anoreksicni ljudi mogu oblačiti slojevito i nositi široku odeću, kako bi prikrili svoj izgled. Drugi razlog ovakvog oblačenja je i nemogućnost da regulišu telesnu temperaturu, jer zbog veoma niskog nivoa telesnih masti i loše cirkulacije, njima je često hladno.

Anoreksicni ljudi skloni su prekomernom treniranju kako bi sagorili svaku kaloriju koju pojedu. Oni mogu trenirati kada su umorni, povređeni ili bolesni. Takođe, anoreksicni ljudi su često perfekcionisti. Oni mogu biti veoma uspešni u obavljanju i ispunjavanju radnih zadataka u školi ili na poslu. Međutim, često pate od veoma niskog samopoštovanja i samouverenosti.

Sta je anoreksija kod dece i anoreksicna deca

Sta je anoreksija kod dece? Da li se anoreksija kod dece razlikuje u odnosu na anoreksiju nervozu kod odraslih ljudi? Kako se mogu prepoznati anoreksicna deca?

Naime, anoreksija se uglavnom javlja sa ulaskom deteta u pubertet ili u ranom adolescentskom dobu. S druge strane, anoreksicna deca mogu biti i mlađeg uzrasta, od osam do 11 godina. Treba uvek imati u vidu da je anoreksija nervoza progresivni poremećaj. To znači da se, s jedne strane, ako se ne leči, simptomi ovog poremećaja pogoršavaju, a s druge strane, anoreksija se razvija uporedo sa fizičkim, mentalnim i društvenim razvojem deteta.

Kada se anoreksija pojavi kod dece, onda govorimo o pedijatrijskoj anoreksija nervozi. Anoreksicna deca ne biraju da budu anoreksična. Isto tako, deca ne postaju anoreksična usled određenih izbora roditelja.

Ali, kako dođe do toga da dete razvije anoreksiju pre nego što uđe u pubertet uopšte? Zbog čega dete, od 8 ili 9 godina, misli da treba da drži (i pridržava se) određenog režima ishrane, a da pritom uopšte nema višak kilograma? Najčešći odgovor je pritisak vršnjaka, uticaj medija, interneta i društvenih mreža, kao i učestvovanje deteta u određenim aktivnostima i sportovima u kojima se apostrofira odgovarajući oblik tela.

Zbog toga, deca počinju da drže dijetu, neretko restriktivnu. Pokazalo se da čak 80 odsto desetogodišnje dece ima strah da bude gojazno, a gotovo 60 odsto devojčica tinejdžerki (anoreksicne devojke) učestvuje u rizičnim ponašanjima u vezi sa ishranom. Tu govorimo o nekontrolisanom postu, upotrebu tableta za mršavljenje, zloupotrebi laksativa i slično.

Anoreksicna deca, takođe, često imaju izgovore kada roditelji primete njihovo ponašanje u vezi sa ishranom. Ti izgovori variraju od “htela/hteo sam da smršam nekoliko kilograma”, “šta je loše u tome jesti zdravo”, “želim da izbacim nezdravu hranu”, “ne želim da se ugojim” i slično.

Kako se ponašaju anoreksicna deca?

Anoreksicna deca obično jedu vrlo malo i ozbiljno ograničavaju vrste hrane koju jedu. Takođe, anoreksicna deca mogu ograničiti vrstu i količinu tečnosti koju piju. Obično imaju kilažu ispod normalne i veoma su mršava za svoje godine. Ali, anoreksicna deca mogu imati i normalnu telesnu težinu.

Poremećaji u ishrani, kao što je anoreksija, počinju u mozgu. Poremećaj utiče na to kako dete razmišlja i kako se ponaša prema hrani. Na primer, anoreksicna deca mogu verovati da imaju prekomernu težinu, iako u stvarnosti imaju normalnu težinu ili manjak telesne težine.

Anoreksicna deca, kao i tinejdžeri sa ovim stanjem, često preduzimaju ekstremne mere da izgube kilograme. Razgovarajte sa svojim pedijatrom i razmislite o tome da dete odvedete psihijatru koji leči poremećaje u ishrani ako primetite simptome i ponašanja kao što su:

• Ekstremna mršavost;
• Iskrivljen pogled na oblik i težinu tela, kao što je poricanje koliko su mršavi;
• Dodatna briga za težinu i sliku tela;
• Nagli i intenzivni gubitak težine;
• Često i intenzivno vežbanje;
• Konstantna dijeta i izbegavanje mnogih namirnica ili čitavih grupa namirnica;
• Pridržavanje vrlo strogih pravila i navika oko ishrane;
• Često pomeranje hranu po tanjiru;
• Povlačenje i izolacija iz porodičnih obroka ili društvenih događaja koji uključuju jelo u blizini drugih ljudi;
• Čest odlazak u kupatilo odmah posle obroka (što bi moglo značiti da se teraju da povraćaju hranu);
• Odložen pubertet ili prekid menstruacije kod devojčica.

Ako se anoreksija ne leči, anoreksicna deca mogu postati veoma neuhranjena i razviti ozbiljne zdravstvene probleme. Ovi uključuju:

• Depresija i konfuzija;
• Stalni zamor i umor;
• Slabost i znaci gubitka mišića i mišićne mase;
• Krhka kosa, nokti i kosti;
• Suva, ispucala ili žuta koža
• Suva usta;
• Nizak krvni pritisak ili usporeno disanje;
• Anemija ili malokrvnost (nedostatak gvožđa);
• Zatvor ili konstipacija;
• Otkazivanje organa;
• Oštećenje mozga.

Sta je anoreksija kod devojaka i kako prepoznati anoreksicne devojke?

Dugo se smatralo da poremećaji u ishrani, prvenstveno anoreksija, najpre pogađaju tinejdžerke, devojke i mlade odrasle žene. Iako je ova generalizacija apsolutno netačna, postoji zrno istine u tome da su devojke i mlade odrasle žene populacija na koju najviše utiču verovanja i ponašanja u vezi sa anoreksijom.

Već smo istakli i to da žene imaju čak 10 puta veći rizik da obole od anoreksije u odnosu na muškarce.

Zapravo, procenjuje se [6] da je stopa devojaka tinejdžerki koje se bore sa poremećajima ishrane, uključujući anoreksiju, i više nego duplo veća nego kod dečaka, odnosno muškaraca tinejdžera – 3.8 odsto tinejdžerki prema 1.5 odsto tinejdžera. Dodatne studije [7] pokazuju da će se 10 na svakih 100 devojaka boriti sa nekim poremećajem u ishrani, između ostalih, i anoreksijom.  

Postavlja se pitanje – kako prepoznati anoreksicne devojke? Pre svega, anoreksicne devojke ograničavaju unos hrane koja im se dopada. Osim toga, anoreksicne devojke imaju i iracionalan strah od dobitka kilograma. Njihova lična percepcija telesne figure je distorzična i izobličena, odnosno neutemeljena u stvarnosti.

Anoreksicne devojke često koriste laksative, ali mogu i imati samoindukovano povraćanje (tip anoreksije prejedanje/pražnjenje). Osim toga, kod anoreksičnih devojaka simptomatična je amenoreja (izostanak menstruacije).

Simptomi anoreksije kod devojaka

Evo i nekih drugih simptoma na osnovu koji se mogu prepoznati anoreksicne devojke:

• Ritualni obrasci ishrane kao što su mali/veliki zalogaji, guranje hrane u tanjiru, jedenje u grupama, izbegavanje određene hrane, držanje hrane u obrazima itd.
• Anoreksicne devojke poistovećuju svoju ličnost i osećaj sopstvene vrednosti sa težinom, izgledom i oblikom tela;
• Brojanje kalorija, striktno gledanje nutritivnog sadržaja i, generalno, stroga i restriktivna pravila u vezi sa ishranom;
• Anoreksicne devojke odbijaju da jedu u društvu drugih ljudi, odnosno one izbegavaju da ih drugi vide kako jedu;
• Anoreksicne devojke često imaju izgovore kada odbijaju da jedu, kao što su “već sam jela” ili “nisam gladna”;
• Česte promene raspoloženja i povećana emocionalna disregulacija;
• Poteškoće sa jasnim razmišljanjem i koncentracijom;
• Fini rast dlaka na rukama/gornjem delu leđa (poznat kao lanugo).
• Gubitak ili nepravilnost u menstrualnom ciklusu (spomenuta amenoreja)
• Anoreksicne devojke često imaju osećaj hladnoće, dok se njihovo telo bori da reguliše i uspostavi normalnu telesnu temepraturu kada je neuhranjeno.

RESOURCES:

[1] Poremećaj izbegavanja/restriktivnog unosa hrane (ARFID) Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder (ARFID) – PubMed (nih.gov)

[2] Incidencija, prevalencija i mortalitet od anoreksije nervoze i bulimije nervoze Incidence, prevalence and mortality of anorexia nervosa and bulimia nervosa – PMC (nih.gov)

[3] Drugi specifični poremećaji hranjenja ili ishrane (OSFED): Klinička heterogenost i ishod kognitivno-bihejvioralne terapije Other Specified Feeding or Eating Disorders (OSFED): Clinical heterogeneity and cognitive-behavioral therapy outcome – PubMed (nih.gov)

[4] Kognitivni razvoj kod dece sa hroničnom nauhrannjenošću proteinima Cognitive development in children with chronic protein energy malnutrition – PMC (nih.gov)

[5] Niži volumeni sive materije frontalnih režnjeva i insule kod adolescenata sa ograničavajućim tipom anoreksije nervoze: Nalazi iz studije morfometrije mozga https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32172703/

[6] Prevalencija poremećaja ishrane kod adolescenata Eating Disorders – National Institute of Mental Health (NIMH) (nih.gov)

[7] Poremećaji ishrane kod tinejdžera Eating Disorders in Teens (aacap.org)